تاثیرات مدرنیته بر معماری معاصر ایران

اریخ‏نگاران، شروع مدرنیته را فاصله میان رنسانس و انقلاب فرانسه می دانند و بعضی نیز آغاز صنعتی شدن جوامع اروپایی را شروع مدرنیته می شمارند.

اگر هدف دوره بندی تاریخی نباشد و مشخصه های آن مدنظر باشد مدرنیته، یعنی روزگار غلبه خرد انسانی بر باور های سنتی نظیر اسطوره ها،باورهای دینی ،فلسفی و اخلاقی و رشد اندیشه های علمی و خردباوری راسیونالیستی.در این دوره روابط اجتماعی کالایی گردید و پول بهتر از هر دوست و خویشاوند، و هر رابطه سنتی دیگر ظهور خود را در روابط اجتماعی انسان ها نشان داد و با تولید و مصرف انبوه هویت فردی دگرگون شد.فرهنگ در اندیشه مدرنیته آشکارا به یک صنعت تبدیل شده، که از قوانین تولید در بازار کالا پیروی می کند.عوامل صنعتی،اقتصادی، ،فلسفی و علمی وتکنولوژیکی در کنار مهم ترین عامل یعنی تغییر تلقی انسان نسبت به موقعیت و جایگاه وی در عالم هستی جزء مبانی مدرنیسم می باشد. (نقی زاده, 1378)

روند شکل گیری تفکر مدرن(نوگرایی) در ایران

تفکرات مدرن از اواخر دوره قاجار(حکومت ناصرالدین شاه به بعد) و با تاسیس دارالفنون و فرستادن دانشجویان برای تحصیل به فرنگ در ایران شکل گرفت.البته تلاش های کمی نیز توسط عباس میرزا برای شروع نوگرایی در ایران صورت گرفت که بیشر در زمینه نظامی تاثیر گذار بود.این تلاش ها برای پیشرفت وحرکت به سوی مدرنیته در ایران روی به سوی تقلید ظاهری از جوامع اروپایی گذاشت.علت بروز این تقلید صرف را می توان در از خودباختگی سران کشور در برابر ظواهر بیگانه و عدم پذیرش تفکر مدرن به صورت نقادانه و آگاهانه دانست.در این مسیر مطمئناً معماری وسیله ای بسیار خوب برای تقلید از بیگانگان به شمار می آمد .در این دوره طرح های معماری غربی با امکانات ، مصالح و سبک معماری سنتی در ایران اجرا شد و معماران سنتی ایرانی که حتی تا به حال یک بار فرنگ را نیز ندیده بودند بنا به در خواست شاهان و شاهزادگان دربار مجبور به تقلید و اجرای این طرح ها حتی فقط از روی کارت پستال های خارجی می شدند که نتیجه، ایجاد و بروز یک معماری کارت پستالی در این دوره بود.

در دوران پهلوی اول(1300 تا 1320)معماری ایران صرفاً به تقلید از گذشته ایران، به خصوص معماری قبل از اسلام پرداخت.این امر از خودبزرگ بینی حکومت که خود را وارث امپراطوری عظیم ایران باستان می دانست و با هدف مشروعیت بخشیدن به حکومت ناشی می شد.

در دوره پهلوی دوم معماران اکثراً از مصالح نوین مانند آهن و سیمان و نهایتاً بتن آرمه استفاده نمودند. در این دوران ساختمان هایی چون بانک سپه توسط هوشنگ سیحون با بتن و بدون تزیینات،مجلس سنا توسط فروغی،ساختمان مرکزی شرکت ملی نفت ایران توسط فرمانفرماییان (که در آن از تکنولوژی دال بتنی استفاده شد)ساخته شد که نشانه تاثیرات سبک بین المللی بر معماری ایران بود.

در سال های پایانی پهلوی دوم نوعی تاریخ گرایی بر معماری ایران سایه انداخت و معماران سعی در استفاده از موتیف های ایرانی_اسلامی در طراحی بناها داشتند..در این دوره آثاری چون تئاتر شهر توسط سردار افخمی،موزه هنر های معاصر توسط کامران دیبا و برج آزادی توسط امانت با نگرشی اینچنینی ساخته شد.

اریخ‏نگاران، شروع مدرنیته را فاصله میان رنسانس و انقلاب فرانسه می دانند و بعضی نیز آغاز صنعتی شدن جوامع اروپایی را شروع مدرنیته می شمارند.

اگر هدف دوره بندی تاریخی نباشد و مشخصه های آن مدنظر باشد مدرنیته، یعنی روزگار غلبه خرد انسانی بر باور های سنتی نظیر اسطوره ها،باورهای دینی ،فلسفی و اخلاقی و رشد اندیشه های علمی و خردباوری راسیونالیستی.در این دوره روابط اجتماعی کالایی گردید و پول بهتر از هر دوست و خویشاوند، و هر رابطه سنتی دیگر ظهور خود را در روابط اجتماعی انسان ها نشان داد و با تولید و مصرف انبوه هویت فردی دگرگون شد.فرهنگ در اندیشه مدرنیته آشکارا به یک صنعت تبدیل شده، که از قوانین تولید در بازار کالا پیروی می کند.عوامل صنعتی،اقتصادی، ،فلسفی و علمی وتکنولوژیکی در کنار مهم ترین عامل یعنی تغییر تلقی انسان نسبت به موقعیت و جایگاه وی در عالم هستی جزء مبانی مدرنیسم می باشد. (نقی زاده, 1378)

روند شکل گیری تفکر مدرن(نوگرایی) در ایران

تفکرات مدرن از اواخر دوره قاجار(حکومت ناصرالدین شاه به بعد) و با تاسیس دارالفنون و فرستادن دانشجویان برای تحصیل به فرنگ در ایران شکل گرفت.البته تلاش های کمی نیز توسط عباس میرزا برای شروع نوگرایی در ایران صورت گرفت که بیشر در زمینه نظامی تاثیر گذار بود.این تلاش ها برای پیشرفت وحرکت به سوی مدرنیته در ایران روی به سوی تقلید ظاهری از جوامع اروپایی گذاشت.علت بروز این تقلید صرف را می توان در از خودباختگی سران کشور در برابر ظواهر بیگانه و عدم پذیرش تفکر مدرن به صورت نقادانه و آگاهانه دانست.در این مسیر مطمئناً معماری وسیله ای بسیار خوب برای تقلید از بیگانگان به شمار می آمد .در این دوره طرح های معماری غربی با امکانات ، مصالح و سبک معماری سنتی در ایران اجرا شد و معماران سنتی ایرانی که حتی تا به حال یک بار فرنگ را نیز ندیده بودند بنا به در خواست شاهان و شاهزادگان دربار مجبور به تقلید و اجرای این طرح ها حتی فقط از روی کارت پستال های خارجی می شدند که نتیجه، ایجاد و بروز یک معماری کارت پستالی در این دوره بود.

در دوران پهلوی اول(1300 تا 1320)معماری ایران صرفاً به تقلید از گذشته ایران، به خصوص معماری قبل از اسلام پرداخت.این امر از خودبزرگ بینی حکومت که خود را وارث امپراطوری عظیم ایران باستان می دانست و با هدف مشروعیت بخشیدن به حکومت ناشی می شد.

در دوره پهلوی دوم معماران اکثراً از مصالح نوین مانند آهن و سیمان و نهایتاً بتن آرمه استفاده نمودند. در این دوران ساختمان هایی چون بانک سپه توسط هوشنگ سیحون با بتن و بدون تزیینات،مجلس سنا توسط فروغی،ساختمان مرکزی شرکت ملی نفت ایران توسط فرمانفرماییان (که در آن از تکنولوژی دال بتنی استفاده شد)ساخته شد که نشانه تاثیرات سبک بین المللی بر معماری ایران بود.

در سال های پایانی پهلوی دوم نوعی تاریخ گرایی بر معماری ایران سایه انداخت و معماران سعی در استفاده از موتیف های ایرانی_اسلامی در طراحی بناها داشتند..در این دوره آثاری چون تئاتر شهر توسط سردار افخمی،موزه هنر های معاصر توسط کامران دیبا و برج آزادی توسط امانت با نگرشی اینچنینی ساخته شد.

ساختمان مجلس سنا(مهندس فروغی و غیاثی)

بعد از پیروزی انقلاب اسلامی تعدادی از بزرگان معماری ایران این خاک را ترک نمودند. از این میان می توان به هوشنگ سیحون(از اولین اساتید دانشگاه هنر های زیبای تهران)،کامران دیبا و حسین امانت و ... نام برد.

تئاتر شهر(سردار افخمی)

در این دوران معماران سعی در استفاده از المان های تاریخی(به خصوص اسلامی) و منطقه گرایی(استفاده بهینه از اقلیم) داشتند.پس از انقلاب بجز برگزاری مسابقات فرهنگستان های جمهوری اسلامی مسابقات بزرگ دیگری در معماری و شهرسازی کشور انجام نپذیرفت و این امر به راکد ماندن معماری ایران و نبود رقابت و خلاقیت در میان دفاتر معماری بر خلاف دفاتر معماری دنیا، شدت بخشید.یکی از پیامد های مهم این مسئله از بین رفتن طرح مسائل نظری و علمی نو و جدید در معماری معاصر ایران بود.

تاثیرات آموزش بر شکل گیری تفکر مدرن بر معماری ایران

اولین مدرسه معماری ایران در حدود سال های 1320 تاسیس شد.بنيان‌گذاران آموزش معماری در ايران، باستان‌شناسان فرانسوی و فارغ‌التحصيلان رشتهمعماری مدرسه عالی ملی هنرهای زيبای فرانسه بودند و آموزش دانشکده نيز براساس روشتدريس معماری در فرانسه پايه‌گذاری شد.از عوامل ضعف آموزش معماری در ایران می توان به گسست کامل از تعالیم سنتی و پذیرش کامل تفکرات مدرن در نظام آموزش معماری ایران اشاره کرد که به سبک مدارس اروپایی(بوزار فرانسه)انجام می گرفت و حاصل تربیت جریانی از معماران بود که هیچ گونه توجهی به میراث فرهنگی گذشته ایران نداشته و صرفاً به تقلید صرف از معماری مدرن دنیا می پرداختند.اگر چنین توجهی هم صورت می گرفت به صورت کاملاً سطحی و غیرمفهومی بود.

نتیجه گیری و پیشنهادات

امروزه تاثیر مدرنیته بر معماری ایران را می توان تاثیری اقتصادی دانست که در آن معماری از حالت ابزاری مفید برای انتقال فرهنگ خارج شده و کالایی اقتصادی می گردد.این دستاورد چنان پیش می رود که معماری مدرن ایران به سبکی اقتصادی با نام عامی و رایج بساز بفروش تغییر رویه می دهد.می توان گفت امروزه حالت پیشرو و پویای معماری ایران زیر پرده اقتصاد محو شده است به طوری که امروزه حرفه و هنر معماری ایران با قدمت طولانی و آثاری ارزشمند به ساختمان ساز و نقشه کش افول پیدا کرده است.این موارد به علاوه نبود مبانی فکری و تئوریک در معماری ،تفاسیر مختلف از دیدگاه های مدرنیته در معماری که از پیامدهای نفوذ تفکر مدرن بر جامعه ای سنتی بدون درک و انطباق این دو تفکر است؛آینده ای مبهم را برای معماری ایران رقم می زند.

نتیجه این می شود که با معماری امروز ایران اثری از فرهنگ در زندگی ما وجود ندارد و محله های ما از زندگی محله ای خالیست و به عبارتی ساده تر ما امروزه در کنار هم زندگی می کنیم اما با هم زندگی نمی کنیم.

از بررسی و تحلیل عناصر و الگوهای تاریخ معماری ایران این نتیجه حاصل می شود که این عناصر و الگوها اگر چه هر یک در دوره معینی از تاریخ معماری این سرزمین خلق شده اند ، لکن با حضور ممتد در دوره های بعدی، تکامل و پالایش یافته ، دارای هویتی مستقل از زمان شده اند و مفهوم عامی را از یک الگو یا یک عنصر معماری ارایه می دهند که شان تجریدی یافته و دارای تصویری ذهنی و حامل بار عاطفی است. اگر بپذیریم که این کیفیت معروض زمان نیست ، بار دیگر اجازه خواهیم یافت که از آنها در شکل تجریدی خود در معماری امروز استفاده کنیم . البته پیشنهاد می شود که این مفاهیم و مضامین فرهنگی نباید به صورت مستقیم در معرض خلاقیت فضایی قرار گرفته و به اثر معماری تبدیل شوند، بلکه باید در یک روند خلاقیت فکری از یک مرحله تجریدی عبور کنند و به یک بیان یا ایده معمارانه بدل شوند و خلاقیت فضایی ، پس از آن به تلاش برای تحقق بخشیدن به این ایده معمارانه برخیزد تا بدین وسیله از تقلید صرف ظاهری از الگوهای گذشته معماری ایران دور شده و به سوی پویایی هرچه بیشتر معماری در کشور پیش برویم.