معماری دوره ساسانی

          امیررضا بیگلری 
            بازدید : 403
          چهارشنبه 09 مرداد 1392
           نظرات (0)
        

معماری دوره ساسانی:

سلسله ی ساسانی آخرين حکومت پيش از اسلام ايرانی است. ساسانيان حکومتی ملی تاسيس کردند که متکی به دين ملی و تمدنی بود که شايد از جنبه ی ايرانيت سراسر تاريخ طويل ايران نظير نداشته است. ساختمان های اصلی معماری ساسانی هم مانند هخامنشيان کاخ های شاهی بود. اما راه حل های معماری هخامنشی برای ساسانيان ظاهراً پر هزينه و پيشرفت ناپذير بوده است. زيرا بلندی تيرهای چوبی حد غلائی دارد که در دوره ی هخامنشی از آن استفاده شده است. بنابراين حتی در ساختمان های شاهی هم معماری تاقدار را که در دوره ی هخامنشی بی شک معماری شناخته شده ای بود، رواج دادند. معماری ساسانی صرفاً کاخ ها نيست، بلکه معماری خانه های مردم و از همه مهمتر معماری آتشگاهها و معابد و بعضی بناهای يادمانی، کاروانسرا و قلعه ها را شامل می گردد. آتشگاهها و معابد پس از کاخ ها بيشترين آثار معماری به جای مانده از دوران ساسانی هستند. وليکن اهميت و ويژگی معماری کاخ ها طوری است که بررسی و مطالعه ی آنها در صدر قرار گيرد.

ادامه .....

طاق کسری (دیوان مدائن):

ایوان مدائن یاطاق کسری یا تیسفون واقع در شهر مدائن در کشور عراق از بناهای مهم شیوۀ پارتی است.مهمترین قسمت این کاخ٬ مدخل اصلی آن است .

ساسانیان خودراازاعقاب پارسی هامی دانستندوهمواره به عظمت واعتلای ایران وقدرت واعتبارحکومت خود توجه داشتند.هرچند که به علت جنگهای متوالی که با رومیان همسایه غربی ایران داشتندقادر به احداث ساختمانها و کاخهای بزرگ مانند پارس ها نشدند، ولیکن سعی کردند که بناهای باارزش رابااستفاده از مصالح ساختمانی اطراف هرکاخ به وجود آورند که خوشبختانه بسیاری ازاین آثار درایران کنونی باقیمانده است، اماتعدادی از آنها درکشورهای اطراف قرار گرفته اند.

ازآنجا که دین رسمی کشور درزمان ساسانیان دین زرتشتی بوده لذا برای آتش احترام خاصی قائل بودندوآن رامقدس می شمردند وبرای نگهداری ونگهبانی ازآتش پرستشگاه یاجایگاه های مخصوص می ساختند، آتش مقدس دراین پرستشگاه ها طبق سنت های مذهبی ساسانیان توسط کاهنان وپنهان از پرستش کنندگان عام حفاظت می شد که از آن آتش های دیگری می افروختند و خارج از پرستشگاه درون چهارطاقی های(۱) باز درمعرض دید و پرستش عموم قرار می دادند.

اما به غیر ازآتشکده های بسیاری که درآن زمان ساخته شده، چندین کاخ نیز به دست معماران ساسانیبه وجود آمده اند، که از آن میان می توانیم ازکاخ بستان، کاخ قلعه دختر، کاخ نیشاپور ،کاخ خسرو ونیزکاخ سروستان نام ببریم.

هنرمندان دورهٔ ساسانی شیوهٔ کارهنری زمان اشکانیان ومانوی راهمچنان پیش گرفتند.به دنبالهٔ جنگ اشکانیان با بیگانگان ، ساسانیان هم حدوداً ۳۰۰ سال در جدال بودند.پیروزی های پی درپی،تحرکی پویابه وجود آورده بود.رابطه ی تجاری با همسایگان ٬ وضع صنایع و هنر رابرای دادوستد ودیدهنری وسعت بخشید.به این ترتیب٬ هنر دورهٔ ساسانی نسبت به گذشته تمایز ویژه ای پیدا کرد.

ایوان مدائن یاطاق کسری یا تیسفون واقع در شهر مدائن در کشور عراق از بناهای مهم شیوۀ پارتی است.متأ سفانه این بنا تاکنون مرمت جدی نشده است.

مهمترین قسمت این کاخ٬ مدخل اصلی آن است که به شکل ایوانی عریض ومرتفع ٬ روبه خارج ساخته شده بود وتالار مستطیل شکلی در پشت آن قرار داشته است.طاق بزرگ هلالی قسمت مرکزی رامی پوشاند. در طرفین بخش مرکزی که محور اصلی بنا راتشکیل می داد٬ راهروها٬ اتاقها وتالارها باپوشش گنبدی وگهواره ای قرار داشتند.

نور تالار اصلی به وسیله یکصدوپنجاه دریچه تأمین می شده است.طاق بزرگ ایوان مدائن برروی دیواره های سرتاسری وبدون ستون بنا شده بود.قسمت جلویی هلالی بزرگ وبخشی ازنمای اصلی کاخ هنوز پابرجا است.

نمای بدون روزنه کاخ تیسفون به چهار طبقه تقسیم شده وبه وسیلۀ طاقی ها ونیم ستونهایی دراطراف آنهاتزیین شده بود.درترکیب نمای خارجی کاخ،تاثیر معماری آشور به چشم می خورد.

خصوصیات زیادی دراین بنا مشاهده می شود.اما درویژگی معماری ایران در آن به خوبی آشکار است،یکی استفاده از تناسبات طلایی ایرانی(۲) است که از آن مستطیلی به اندازۀ ۲۴ گز در۴۰گز به دست آمده(۶۰/۴۲*۳۰/۲۵متر)ودروسط آن طاقی ساخته شده است.

دیگری هم استفاده از مصالح معمولی یا مصالح خشتی است ونه سنگ تراش ٬ پیشرفتگی ها وبقیه نکات همه و همه به صورت محاسبه های دقیق بوده است. محاسبه های فنی دقیقی که قبل ازکارساختمانی انجام می شده درساخت این بنا به خوبی مشاهده می شود.

نقاشی ها وحجاری های بسیاری نیز به چشم می خورند واین خود نشان می دهد که هنر نقاشی دراین زمان بیش از زمان اشکانی استقبال می شده است .زیرا آنچه ازگزارشها برمی آید (قالی رنگارنگ الوان مداین)وپارچه ها وبسیاری از لباسهای پادشاهان این دوره نشان از کوشش فراوان برای پیشرفت دارد.

(بوحتری)که یکی از سرایندگان عرب درقرن سوم هجری است، هنگامی که ازشام به بغداد می آمده٬ایوان کسری رادیده ودربارۀ تزئینات ونمای داخلی آن نوشته است:« این کاخ،شما رااز نمونه های شگفت آور مردمی آگاه می کند که زبان هرگز از ذکر عجایب آن نمی تواند خاموش بماند.اگر نقاشی جنگ انطاکیه را نگاه کنیم ٬ اندام به لرزه می افتد،زیرا مرگ ازآن می بارد.»

(انوشیروان درزیر پرچمی صف آرایی می کندولباسش به رنگ سبز مایل به زرد است ودرجلوی اومردانی ،یکی نیزه به دست ودیگری سپر وزوبین به کف،می جنگد.این نقش ونگارها و چهره ها آدمی رابه شک وامی دارند که آیا اینان زندگان لالند یاکه نقشند؟!)

نکتۀ دیگری که باید به آن توجه داشت تأثیر طرز نقاشی وحجاری ودیکر هنرهای ایرانیان این دوره بر مردم هم جوار است که شواهد،فراوانی آن را تأئید می کند.

چهار طاقی:

بنایی بودند که برای نگهداری وروشن نگهداشتن آتش ساخته می شدند ونقشه های چهارگوش داشتند که سقف گنبدی شکلی روی آنها قرار می گرفته است وچهار طرف آن دیوارهایی دارد که دروسط هردیوار درگاهی قوشی شکل تعبیه شده است .

منظور از تناسب های طلایی، اعطای تناسب های مشابه و از یک خانواده به اجزای یک طرح معماری است، تا از نظر چشمی بتواند به چندگانگی اجزا درآن طرح وحدت بخشد وزیبایی وتناسب های بیشتری را به بنا بدهد.

آتشکده ها و چهار طاقيهای دوره ساسانی:

شايد پس از کاخ ها، آتشکده ها مهمترين آثار معماری بر جای مانده از دوره ی ساسانی باشند. اين بنا ها مکانی برای گرامیداشت آتش مقدس و اجرای مراسم مذهبی بوده اند و لذا از نظر معماری مبتنی بر اصول خاص و ويژه هستند. تزئينات معماری در دوره ی ساسانی: گچ بری که پارتها در کاخ ها و بناهای مذهبی استفاده کردند در دوره ی ساسانی رونق ويژه ای يافت. بخش عظيمی از تزينات وابسته به معماری دوره ی ساسانی گچبری است دو صفحه اخر سبك معماري منازل دوره هخامنشي،پشت درياچه سد سيلوند شناسايي شد در اين سبك معماري كه به سبك پارسي معروف است، خانه از يك حياط مركزي ستون دار و اتاق هايي كه دور تا دور آن را پوشانده است، تشكيل مي شود. باستان شناسان ايراني و ايتاليايي در ادامه كاوش هاي نجات بخشي در پشت سد سيوند و كشف بقاياي معماري جديد از دوره هخامنشي توانستند سبك معماري منازل اجتماعي مردم را كه تا كنون اطلاعاتي از آن در دست نبوده سنايايي كنند. تنگه 18 كيلومتري بلاغي در فاصله 8 كيلومتري از محوطه ثبت جهاني پاسارگاد در استان فارس جاي گرفته و بخشي از چشم انداز پاسارگاد را شامل مي شود. اين تنگه به اعتماد كارشناسان محل عبور راه شاهي مهمترين راه باستاني كشور است كه به دستور داريوش هخامنشي ساخته شده است. «عليرضا عسگري»،سرپرست ايراني تيم مشترك ايران و ايتاليا در مورد شناسايي اين سبك معماري گفت : «با ادامه كاوش ها در دهكده هخامنشي كشف شده در تنگه و شناسايي يك حياط مركزي و سه اتاق و نيز بررسي هاي و كارشناسي آن توانستيم سبك معماري دوره هخامنشي را شناسايي كنيم» وي با اشاره به اينكه پيش از اين در بررسي هاي تخت جمشيد باستان شناسان به اين سبك معماري براي منازل شاهزادگان برخورد كرده بودند،گفت : «در اين سبك معماري كه بايد از آن به عنوان سبك پارسي ياد كرد، خانه از يك حياط مركزي ستون دار و اتاق هايي كه دور تا دور آن را پوشانده است، تسكيل مي شود» باستان شناسان در بررسي هاي خود علاوه بر شناسايي ديوارها به پايه ستون سنگي هم برخورد كرده اند به گفته عسگري اتاق هاي شناسايي قرار است سد سيوند دي ماه سال آينده آبگيري شود. به اعتقاد كارشناسان با توجه به محدوديت زمان نجات بخشي بيش از نيمي از محوطه هاي داخل تنگه قبل از هرگونه كاوش و نجات بخشي غرق خواهد شد.كارشناسان و مسئولان سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري كشور قصد دارند با كمك گروه هاي خارجي طي ماه هاي باقيمانده در تنگه با كارشناسان كشور هاي ايتاليا، فرانسه، استراليا، لهستان،آلمان، ژاپن و انگلستان صحبت شده است. از چند ماه گذشته گروهي از كارشناسان بنياد پژوهشي پارسه و پاسارگاد و سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري اقدامات كارشناسي براي تهيه طرح نجات بخشي محوطه هاي باستاني موجود در تنگه آغاز و بيش از 120 محوطه را آغاز كرده اند. «بابك كيان»، سرپرست مجموعه باستاني پاسارگاد در مورد محوطه هاي باستاني شناسايي شده، گفت : «در اين بررسي ها ي باستاني آثاري شامل تپه هاي پيش از ميلاد، كوره هاي ذوب فلز ، غار و سكونت گاه هاي پيش از ميلاد، دو قبرستان دسته جمعي مربوط به دوران اشكاني و و آثار ديگر به دست آمده است» طي چند سال گذشته در كشور هاي باستاني جهان برخي از سد ها در كنار رود خانه ها و محوطه هاي باستاني به منظور توسعه اقتصادي و عمراني و تامين آب ساخته شده اند، اما اين سد ها موجب به خطر افتادن بسياري از محوطه هاي باستاني جهان شده است. كارشناسان جهان با توجه به اهميت طرح هاي عمراني و اقتصادي، نجات بخشي محوطه هاي تاريخي را آغاز كرده اند كه از آن جمله مي توان به سد «اسوان» در مصر اساره كرد. كشور مصر براي ادامه روند توسعه اقتصادي و عمراني كشور خود،كميته اي جهاني را به رهبري يونسكو تشكيل داد و طي چند سال عمليات گسترده معابد نوبي را از خطر غرق شدن نجات داد. پاسارگاد پنجمين محوطه جهاني ايران است كه آخرين جلسه يونسكو تيرماه سال 1383 كه در چين برگزار گرديد به علت دارا بودن شاخص هاي فراوان در فهرست جهاني يونسكو به ثبت رسيد. ساخت سد سيوند از سال 1377 در تنگه بلاغي و روي رود خانه پلوار، بدون توجه به وجود آثار تاريخي و باستاني آغاز شد. ميراث خبر شده از فضاهاي 4 در 5 متر مربعي تشكيل و از مصالح سنگ هاي قلوه و سنگ تراش در آن استفاده شده است.

مچموعه کاخ سروستان:

مجموعه کاخ ساسانی سروستان در استان فارس و در ۹ کیلومتری جنوب شهر سروستان در شهرستان سروستان قرار داشته و کل مجموعه ۲۵ هکتار وسعت دارد. این کاخ در زمان بهرام گور ساسانی ساخته شده که بوسیله مهر نرسی وزیر معروف او که صدرات یزدگرد اول و یزدگرد دوم را نیز عهده‌دار بوده ساخته شده‌است. این کاخ از سنگ و گچ ساخته شده و ایوانی مربع شکل بخش مرکزی آن را تشکیل می‌دهد که دارای ۱۳ متر طول و عرض، و ۱۸ متر ارتفاع دارد. همچنین در مرکز و حیاط دارای گنبدی می‌باشد.این بنا همانند کاخ فیروزآباد و کوچکتر از آن است و طاق‌های گنبدی آن با آجر زده شده‌است. این بنا که از با شکوه‌ترین کاخ‌های عهد ساسانی است و شامل یک ایوان ورودی و گنبدی در مرکز و حیاط است. در این کاخ نسبت به بناهای دیگر این دوره از معماری و پلان پیچیده و کامل‌تری استفاده شده‌است.

نمای اصلی بنا در ضلع شرقی قرار دارد که شامل یک ایوان مرکزی و دو ایوان کوچکتر در دو طرف است. ایوان مرکزی به تالار اصلی و پس از آن به چهار حیاط متصل می‌شود و دیوار جنوبی تالار مرکزی به یک ایوان جانبی خارجی راه می‌یابد. ایوانی که در سمت شمال کاخ واقع است بوسیله چند پله به محوطه بیرون کاخ مربوط می‌شود اما ایوان بزرگ شرقی به تالار مرکزی و قسمت‌های دیگر بنا ارتباط دارد و در دو طرف این بنا دو اتاق باریک با طاق گهواره‌ای قرار دارد که مقابل هم قرار نگرفته‌اند. استفاده از فیلپوش برای قرار گرفتن گنبدها روی بنا به وضوح دیده می‌شود.

برای تقویت گنبدهای مدور از گوشواره استفاده شده علاوه بر این شیوه، استفاده از ستون‌ها را به عنوان محافظ سقف در اتاق‌ها دیده می‌شود. همچنین تپه‌ها و ناهمواری‌های زمین‌های مجاور نشانگر ابنیه‌ای است که در اطراف کاخ بنیاد بوده‌است. روی هم رفته نقشه کاخ سروستان شیوه بسیار بدیع و جالب معماری عهد ساسانی را به نمایش می‌گذارد.

[ سه شنبه هفتم شهریور 1391 ] [ 18:20 ] [ مهربان پور ]

نظر بدهید

عنوان	پاسخ	بازدید	توسط
4 راز شگفت انگیز گوگل که در آموزش های سئو به شما نمی گویند	0	28	fns4565
چند ابزار گرافیکی مفید برای ساخت تیزر تبلیغاتی	0	42	learningseo
مشکلات امنیتی در Metaverse	0	46	mina99
آیا ازدواج در متاورس امکان پذیر است؟	0	42	mina99
اواتارهای دنیای متاورس	0	45	mina99
زندگی در دنیای متاورس	0	52	mina99
مهم ترین تکنیک در Gods Unchained	0	53	mina99
ساشا سبحانی کیست؟	0	43	arad99
گردش در بناهای تاریخی و مدرن استانبول	0	47	mina99
زیارت امام رضا (ع) با تور مشهد	0	78	hkermani99